Niejadek, wybredny, marudzi, wymyśla, kombinuje, kaprysi, rozpieszczony… Takie określenia często się pojawiają, kiedy dziecko, które do tej pory nie miało problemów z jedzeniem, nagle zaczyna je przejawiać. Odmowa jedzenia może być swego rodzaju kaprysem dziecka, które – jak każdy człowiek – miewa swoje smaki, ale może również wskazywać na nieco większy problem, czyli neofobię lub wybiórczość pokarmową. Jak je odróżnić i czy są niebezpieczne dla dziecka?
Jeszcze nie wybiórczość pokarmowa, czyli neofobia u dziecka
Neofobia żywieniowa u dzieci to problem ze spektrum zaburzeń odżywiania. Objawia się odmową jedzenia różnych produktów, mimo ich dobrej znajomości i braku jakichkolwiek problemów wcześniej. Dziecko z neofobią żywieniową może wykazywać chęć do produktów z jednej, preferowanej grupy, np. o określonej konsystencji, kolorze, fakturze. Odczuwa również lęk przed próbowaniem nowych produktów czy też dobrze znanych, ale podanych w innej niż dotychczasowa formie. Do charakterystycznych zachowań, jakie można zauważyć u dziecka z neofobią żywieniową, należą:
- niechęć do próbowania nowych pokarmów, odsuwanie ich na talerzu, wyrzucanie;
- powolne, długie przeżuwanie jedzenia z wyraźnym grymasem niechęci;
- płacz „nad talerzem”, całkowite zamknięcie się na próbowanie nowych produktów;
- odmowa jedzenia dobrze znanych pokarmów, ale podanych w innej formie (np. ziemniaków puree zamiast w całości, marchewki w kostkach zamiast w słupkach);
- zjadanie produktów wyłącznie o tych samych cechach, np. w tym samym kolorze.
Neofobia żywieniowa zazwyczaj dotyczy dzieci w wieku przedszkolnym, między 2. a 5. rokiem życia. Najczęściej przypada w okresie około 3. roku życia.
Jeśli chodzi o przyczyny neofobii żywieniowej, dość często określa się ją mianem rozwojowej. Dziecko w toku rozszerzania diety i w pierwszych latach życia kształtuje swoje nawyki żywieniowe, preferencje i upodobania, zmieniają się jego smaki, wzrasta świadomość żywieniowa i smakowa. Może się więc okazać, że w sytuacji, kiedy jest już w miarę samodzielne i potrafi komunikować swoje potrzeby i emocje – wreszcie może dać znać, że czegoś nie lubi. Do tego dochodzi ciągłe sprawdzanie granic swoich i rodzica, a także coraz bardziej świadome poczucie lub brak poczucia głodu czy ochoty, objawiające się o różnych porach, także poza porami posiłków. Są to zupełnie naturalne zachowania, typowe dla małych dzieci.
O ile dziecko zjada cokolwiek, miewa „przebłyski” ochoty na coś innego, nie wykazuje oznak nagminnego pobudzenia czy ospałości, a także niedoborów składników odżywczych (co jest najczęstszym problemem w przypadku wszelkich eliminacji pokarmowych) – neofobia nie powinna wzbudzać niepokoju. Należy jednak obserwować dziecko, starać się jeść posiłki wspólnie z nim i jak najbardziej je urozmaicać, ale jednocześnie „nie zasypywać” dziecka nowościami i nie zmuszać do jedzenia. Warto uszanować jego preferencje żywieniowe, ale stopniowo zachęcać do nowości czy modyfikacji. Zdecydowanie nie powinno się bagatelizować neofobii żywieniowej u dziecka, ale presja i stres rodzica mogą wpłynąć na jej pogłębianie.
Jeśli jednak zjawisko się nasila, posiłki zaczynają wzbudzać stres, dziecko dławi się podczas jedzenia lub stanowczo go odmawia, a jego dieta staje się niepokojąco uboga – są to silne sygnały ostrzegawcze, które mogą świadczyć o wybiórczości pokarmowej.
Wybiórczość pokarmowa u dzieci – objawy i przyczyny
Wybiórczość pokarmowa przypomina neofobię żywieniową. Ma takie same objawy – niechęć do niektórych produktów, strach przed nowościami, ale dochodzą do tego również takie zjawiska jak:
- opór i niechęć przed samodzielnym jedzeniem;
- przetrzymywanie pokarmu w ustach, bardzo powolne przeżuwanie, wstrzymywanie połykania;
- odruch wymiotny, dławienie się jedzeniem, wypluwanie go;
- niechęć do jedzenia w określonych miejscach, przeciąganie posiłków, „grzebanie” w talerzu przed spróbowaniem czegokolwiek;
- opór przed posiłkami, zestresowanie, nerwowość, płaczliwość.
Wybiórczość pokarmowa u dzieci również rozpoczyna się we wczesnych latach, w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, ale nieodpowiednio zdiagnozowana i nieleczona może trwać nawet do dorosłości.
Wpływ na pojawienie się wybiórczości pokarmowej może mieć genetyka, a także czynniki środowiskowe, nieodpowiednie podejście do rozszerzania diety dziecka oraz problemy natury motorycznej i sensorycznej.
Wybiórczość pokarmowa prowadzi do monotonii w diecie dziecka i niedoborów żywieniowych.
Różnica między neofobią żywieniową a wybiórczością pokarmową
Neofobia żywieniowa dość często pojawia się u małych dzieci, ale zazwyczaj ma łagodny przebieg, a maluch może z niej wyrosnąć. Jednak zbagatelizowana może przerodzić się w wybiórczość pokarmową, a w konsekwencji w niewłaściwą relację z jedzeniem również w dorosłym życiu, a także mieć swoje konsekwencje zdrowotne.
Neofobia żywieniowa nie zawsze wymaga interwencji specjalisty. Czasem wystarczą zmiany w diecie, nieco więcej kreatywności i – co najważniejsze – empatii i cierpliwości rodzica. Jeśli jednak z każdym kolejnym posiłkiem, mimo podejmowania wszelkich prób poradzenia sobie z sytuacją, dochodzą nowe, niepokojące zachowania, a dziecko staje się coraz bardziej zamknięte na jedzenie – należy zgłosić się do lekarza. Pozostawiona sama sobie wybiórczość pokarmowa może negatywnie wpłynąć na rozwój dziecka.
Artykuł partnera.
Cześć! Jestem Kamila i z wykształcenia jestem lekarzem pediatrą i mamą trzech małych szkrabów – Antosia, Kaliny i Tomka. Jestem redaktorką naczelną Planetadziecka.pl, gdzie dzielimy się z wami naszymi doświadczeniem z wychowania dzieci i nie tylko!